Zoals al eerder geschreven, is 2021 een Superwahljahr in Duitsland. Voor alle Duitse staatsaangehorigen zijn er landelijke verkiezingen voor de volksvertegenwoordiging.
Daarnaast zijn in de deelstaten Baden-Württemberg, Berlijn, Mecklenburg-Voorpommeren, Rijnland-Palts, Saksen-Anhalt en Thüringen verkiezingen. Daarbovenop zijn er regionale verkiezingen in Hessen en Nedersaksen.
De verkiezingen zijn dit jaar belangrijk, ook voor de medicinale en recreatieve cannabisindustrie. In een mini serie staan we stil bij de verkiezingen in Duitsland en geven enkele achtergronden waarom het dit keer zo spannend is.
In de onderstaande tabel staat wanneer je de media in de gaten moet houden:
| Verkiezingssoort | Plaats | Datum | Kiesgerechtigden |
|---|---|---|---|
| Bondsdagverkiezingen | Landelijk | 26/09 | 60,4 Miljoen |
| Deelstaat | Baden-Württemberg | 14/03 | 7,67 miljoen |
| Deelstaat | Rijnland-Palts | 14/03 | 3,04 miljoen |
| Regionaal | Hessen | 14/03 | 4,37 miljoen |
| Deelstaat | Saksen-Anhalt | 06/06 | 1,79 miljoen |
| Regionaal | Nedersaksen | 12/09 | 6,09 miljoen |
| Deelstaat | Berlijn | 26/09 | 2,49 miljoen |
| Deelstaat | Mecklenburg-Voorpommeren | 26/09 | 1,33 miljoen |
Ter illustratie en schaalgrootte: deelstaat Noordrijn-Westfalen heeft 13,16 miljoen kiesgerechtigden, Nederland had in 2021 ‘slechts’ 13,2 miljoen kiesgerechtigden volgens het CBS.
In dit eerste deel enkele achtergronden over de verkiezingen zelf. We behandelen de peilingen, debatten en belangrijke onderwerpen die effect hebben op de verkiezingen. Het zijn enkele subtiele verschillen die belangrijk zijn om te begrijpen hoe het werkt.
Peilingen in Duitsland
Het publiek wordt natuurlijk ook gepeild in Duitsland. Dit wordt maarliefst door acht partijen gedaan. Belangrijk is daarvoor de “Sonntagsfrage”, stel het is nu zondag 26 september, welke partij kiest u dan?
Ongeveer drie weken voor de verkiezingen zien we een dramatisch inzinken van de “Bündnis”, de christelijke partijen CDU en CSU, de partij van Merkel. De stemmers stappen massaal over naar de SPD, de sociaaldemocratische partij. (stand 7 september)
Zoals te berekenen valt, de christelijke partijen kunnen door SPD (25,1%), Grüne (16,6%) en FDP (12,3) buitenspel gezet worden. Dat zou een enorme ommezwaai zijn sinds de kabinetten Merkel I, II en III; november 2005 was het de laatste keer dat de CDU/CSU niet in het kabinet zat.
Partijen in Duitsland
Goed om te weten: in Duitsland zijn er nog grotere partijlijsten dan in Nederland. Maar er zijn ook kiesdistricten. Het kan dus zijn dat een partij niet in elk district kiesbaar is. Volgens de kiesraad zijn er 47 partijen met in totaal 6.211 kandidaten.
in Duitsland zijn er nog grotere partijlijsten dan in Nederland, maar er zijn ook kiesdistricten
Overigens is dat een hoogtepunt; nog nooit eerder waren er zoveel verkiesbare mensen. Speciale aandacht voor het aantal vrouwen dat zich verkiesbaar stelt, een historisch hoogtepunt van 33%. Traditioneel gezien zijn de meeste vrouwen vertegenwoordigd bij het linker deel van het politieke spectrum. Het hoogtepunt voor verkiesbare vrouwen is gekomen doordat ook de christendemocraten een flinke herstructurering hebben aangebracht. Voornamelijk de wat meer conservatieve CSU heeft dit keer 40% vrouwelijke kandidaten, in tegenstelling tot 22% in 2017.
Alléén die partijen die de kiesdrempel van 5% bereiken komen door naar het volgende niveau
In de bondsdag komen slechts een handjevol partijen. Alléén die partijen die de kiesdrempel van 5% bereiken komen door naar het volgende niveau. Splinterpartijen van 1 of 2 zetels komen daardoor amper voor. Alle stemmen voor partijen die het niet gehaald hebben worden daarna verdeeld. Daarvoor wordt gebruik gemaakt van het twee-stemmen stelsel.
De eerste stem die een Duitse kiesgerechtigde uitbrengt is op een persoon van een partij uit jouw kiesdistrict. De tweede stem gaat over enkel een partij (dat mag verschillend zijn!). De tweede stem bepaalt verder het aantal zetels. Dat kan tot verschillende situaties leiden, bijvoorbeeld dat er meer partijstemmen zijn dan voorkeursstemmen per deelstaat opleveren. In 2021 worden er 598 zetels verdeeld.
Onderwerpen tijdens aanstaande verkiezingen in Duitsland
Cannabis is dit keer onderwerp van de agenda. Dat is heel wat, gezien het jarenlang een heikel punt is in de discussie in Duitsland. Vrijwel geen politicus wil zich er aan branden. Ondertussen draait de wind. We behandelen de details in het volgende artikelen.
De 38 onderwerpen die in de Wahl-o-mat naar voren zijn gekomen heb ik onderverdeeld in thema’s, vertaald en zo neutraal mogelijk proberen weer te geven. De Wahl-o-mat behandel ik verderop.
| Hoofdonderwerp | Deelonderwerpen |
|---|---|
| Groen | Maximumsnelheid op de autobahn Voertuigen met een verbrandingsmotor meer belasten Ecologische landbouw bevorderen Verhogen kostenplaatje CO2 uitstoot Vliegverkeer (voornamelijk binnenlands) |
| Veiligheid | Defensiebudget Gezichtsherkenning bij camerabewaking drukke plekken |
| Zorg | Generieke of specifieke vergoedingen voor langdurig zieken |
| Onderwijs | Inkomensonafhankelijke studiefinanciering |
| Politiek | Stemrecht vanaf 16 jaar Bedrijven uitsluiten voor politieke sponsoring Verplichte staatsinformatie op school EU Lidmaatschap Verplichte gelijke verdeling en afwisseling man/vrouw op kieslijsten |
| Energie | Subsidie voor windenergie Kolenenergie afbouwen Nord Stream 2 pijplijn |
| Sociaal | Landelijk plafond hoogte huur Algemene verplichte pensioenverzekering Gezinshereniging vluchtenlingen Solidariteitstoeslag (toeslagen) Belasting op vermogen herinvoeren Kinderloze echtparen subsidies Asiel voor niet-politieke vluchtelingen |
| Cultuur | Nadruk op (traditionele) familie samenstelling Dubbele nationaliteit Mannelijke en/of vrouwelijke aanspreekvorm in overheidsmededelingen Hoofdoek in publieke functie Antisemitisme bestrijden met subsidie Innen kerkelijke bijdrage via belasting Islamitische stromingen erkennen als religieuze gemeenschap |
| Bedrijfsleven | Patenten voor vaccins vrijgeven Belasting afdracht voor techbedrijven voor omzet in land van levering Chinese bedrijven en levering telecommunicatie infrastructuur Cannabis verkoop toestaan Maximale staatsschuld Minimumloon (nu NL: 10,34, DE: 9,60) Regels thuiswerken |
Hulpmiddelen
In dit stuk sta ik kort stil bij enkele observaties tijdens mijn vakantie en de afgelopen dagen in de media.
Promotie tijdens de verkiezingsperiode
De borden voor de verkiezingen zijn totaal anders dan we in Nederland gewend zijn. Manshoge borden van ruim 2 meter hoog en 6 meter breed staan in en rondom elke Duitse plaats. Dat is nogal wat anders dan het algemene afficheringsbordje wat we in Nederland kennen.
Debatten in Duitsland tijdens de verkiezingen
De afgelopen weken zijn twee belangrijke debatten op de Duitse televisie geweest. Allereerst heeft commerciële zender RTL (beter bekend als RTL+) het zogenaamde “Triell” uitgezonden, een driemansdebat tussen de drie kanzlerkandidaten van de grootste partijen CDU/CSU, SPD en Grüne. Respectievelijk traden Dhr. Laschet, Dhr. Scholz en Mevr. Baerbock aan het spreekgestoelte.
Het RTL debat is goed ontvangen in Duitsland, qua inhoud, onderwerpen en structuur. Dat de kandidaten niet allemaal een topprestatie hebben geleverd om indruk te maken als landelijk vertegenwoordiger bleek wel op Twitter:
Baerbock sieht aus als wäre sie beim Elternsprechtag.
Scholz als wäre er bei der Beerdigung seiner Tante.
Laschet wie der Vorsitzende des Kaninchenzüchtervereins.
Kanzler? Naja.#Triell— Miss Yestorty (@lunasund) August 29, 2021
Inhoudelijke favoriet blijkt Scholz van de SPD, duidelijk ook weergegeven in de gestegen populariteit van deze partij in de peilingen.
Qua populariteit was het pittig voor Dhr. Laschet:
Na het debat bij RTL was het tijd voor de kopstukken van de grootste partijen om bij ZDF het achterste van hun tong te laten zien. ZDF (Zweites Deutsches Fernsehen) is een publieke omroep, iets meer gericht op entertainment. Bijvoorbeeld is er elke dag een Duitse filmproductie om 20:15 op deze televisiezender.
Christian Sievers presenteerde op 31 augustus dit megadebat met zeven kopstukken:
| Partij | Naam | Rol |
|---|---|---|
| CDU | Jens Spahn | Vicevoorzitter CDU en minister van volksgezondheid |
| CSU | Alexander Dobrindt | Voorzitter koepelraad deelstaten CSU |
| SPD | Franziska Giffey | Bestuurslid SPD |
| FDP | Christian Lindner | Partijleider FDP |
| Die Linke | Dietmar Bartsch | Topkandidaat Die Linke |
| Bündnis 90/Die Grünen | Katrin Göring-Eckardt | Fractievoorzitter Bündnis 90/Die Grünen |
| AfD | Alice Weidel | Duo-voorzitter AfD fractie |
De onderwerpen liepen uiteen. Van zorgkosten, verkeer, belastingdruk naar onderwijs en de rol van het gezin in de samenleving. Op inhoud werd er spreektijd gegeven. Maar ook was de gastheer af en toe snoeihard. Wanneer het irrelevant werd, greep hij in.
Dat er een wind van verandering waait was ook tijdens dit debat duidelijk. Het format was modern. Geen publiek, wel deelnemers uit heel Duitsland. Deze deelnemers waren te zien op een videowand en mochten allen een vraag stellen. Achteraf werd gepeild of deze kijkende deelnemers wijzer waren geworden van de standpunten.
Het meest fascinerende was een onderdeel waarbij de partijvertegenwoordigers een stelling kregen. Deze stelling was flink ongezouten, vaak op het randje van pijnlijk. De vertegenwoordiger mocht slechts met een uitdrukking met het lichaam of gezicht reageren, niet met woorden.
Het was vrij surrealistisch; kritiek was tot nu toe vaak inhoudelijk, niet zo scherp. Het leek ‘onDuits’, als voorbeeld: “Na de verkiezingen besluit Annalena Baerbock een boek te schrijven over haar periode in de loop naar de verkiezingen”. De Kanzler kandidate Baerbock staat in een matig licht omdat haar voor de verkiezingen gepresenteerde boek kritiek over plagiaat kreeg. Daarnaast verzweeg ze enkele mogelijk pijnlijke nevenfuncties. U begrijpt dat Katrin Göring-Eckardt het moeilijk had met deze uitdaging.
Een echte klapper was er deze keer niet; in 2017 verliet Alice Weidel van de AfD de zaal voortijdig omdat ze meermaals onderbroken werd tijdens haar betoog over het vreemdelingenbeleid. Ook dit keer werd ze – terecht – door meerdere sprekers onderbroken, over onjuiste aantallen. Dit keer bleef ze staan, maar heeft de afdeling Factcheckers haar bedrag gecontroleerd. Ze had het fout en meerdere malen. Het gaat er dus hard aan toe en de diverse partijen staan op scherp!
Kieswijzers in Duitsland
De meest populaire kieswijzers: Wahl-o-mat en Wahlkompass.
De Wahl-o-mat is het meest bekend, opgezet door een afdeling van de overheid en getoetst door de grootste mediabedrijven en omroepen. Met een lijst van 38 vragen die je beantwoordt met ‘Eens, neutraal, oneens’ of ‘geen antwoord’ krijg je een procentuele match met jouw samengestelde oordeel. Natuurlijk kun je de motivatie inzien en eventueel bijstellen.
Wat mij opviel bij het invullen is dat de vragen heel stellig zijn benoemd
Wat mij opviel bij het invullen is dat de vragen heel stellig zijn benoemd. Sommige vragen vereisen dat je meer moet weten over het thema. Bijvoorbeeld de ‘rem op schulden’; een thema dat we in Nederland niet zo noemen en naar mijn weten ook niet zo bestaat. Andere onderwerpen die internationaal regelmatig in het nieuws komen staan er ook bij, zoals gunning of uitsluiting van telecommunicatiemiddelen geleverd door bedrijven uit bepaalde landen.
Wahl-kompass komt misschien bekend voor qua naam en dat klopt, het is opgesteld door hetzelfde bedrijf als het Nederlandse KiesKompas. Ik vind het zelf een nuttig hulpmiddel, omdat het duidelijk(er) laat zien ‘waar iemand staat’. Zie daarvoor ook de grafiek hieronder. Opvallend is dat eigenlijk altijd in alle landen dezelfde diagonaal loopt door de partijen: (van links, progressief naar rechts, traditioneel).
Voor mij is het tijdens het invullen ‘gelukkig’ consistent gebleven. Of ik nu in Nederland of in Duitsland zou wonen, er is geen directe partij voor mij waar ik me kan aansluiten; ik ben namelijk progressief-gematigd rechts. De windroos is in Duitsland wel iets anders dan in Nederland. In Duitsland is bij progressief ook het milieu meegenomen.
Ook voor een partij als Volt wordt het in Duitsland spannend
Wat mij progressief maakt voor de Duitse verkiezingen zijn klimaatdoelen, zoals een actueel onderwerp als het invoeren van een maximumsnelheid op de Duitse snelweg. De algemene doelen die elektrische auto’s met zich meebrengen zorgen impliciet al voor zulke beperkingen. Wat me rechts maakt is bijvoorbeeld dat ik voorwaarden stel aan de invloed van de overheid op het bedrijfsleven. Maar ook ben ik voor (Europese) defensie financiering.
Ondanks de eerder genoemde zeven partijen, doen er dus veel meer partijen mee. Ook voor een partij als Volt wordt het in Duitsland spannend. Halen ze de kiesdrempel?
Klaar voor de volgende ronde
Tot zover dus enkele achtergronden; er is een ietwat ander kiesstelsel, landelijk en regionaal. Er gaan miljoenen mensen naar de stembus, dit keer ook met cannabis op het menu. De thema’s gaan in mijn ogen veel over de Duitse identiteit en de focus op sterk onafhankelijk of neutraal beleid. En niet te vergeten, groei voor de Duitse industrie in een nationaal, interregionaal en globaal karakter.
De volgende keer gaat het over de verschillende aanleidingen waarom cannabis nu op het keuzemenu staat. Er zijn namelijk diverse onderwerpen die samen komen waardoor nu cannabis echt aangepakt moet worden op de een of andere manier.
Lees hier deel 2 ‘Waarom de Duitse verkiezingen over cannabis gaan‘ en deel 3 ‘De gevolgen van cannabis decriminaliseren in Duitsland‘ van het drieluik.
